Recht als knevel: uitdaging voor de jurist, dilemma voor de politicus

'Mijn geweten gebiedt mij hier met diepe smart en teleurstelling te gedenken de ontheffing uit de uitoefening van hun ambt van een aantal Nederlandse collega's, uitsluitend om reden van afkomst of geloof.' Met deze woorden opende op 25 november 1940 de Utrechtse wetenschapper prof. dr. Victor Jacob Koningsberger, als eerste hoogleraar in Nederland, zijn openbare toespraak waarin hij het opnam voor de joodse collega's die door de Duitse bezetters van de universiteit werden verbannen. Als eerbetoon aan hem heeft de Universiteit Utrecht besloten tot het jaarlijks houden van een Koningsbergerlezing. Hiermee wil de universiteit de principiële daad van verzet van professor Koningsberger tegen de Duitse bezetters levend houden voor de huidige en toekomstige generaties, als voorbeeld van de eventuele noodzaak van daden van verzet om fundamentele rechten blijvend te verzekeren. Centraal staan daarbij het belang van de kernmensenrechten, zoals gelijkheid van alle mensen, zonder onderscheid van ras en geloof, en het belang van de rechtsstaat en de beginselen van democratie. Ieder jaar wordt iemand die zijn sporen op dit gebied heeft verdiend, uitgenodigd de Koningsbergerlezing te houden.