Samen leven, samen botsen

Over het falen van de integratiepolitiek en het gebrek aan sociale cohesie is de afgelopen jaren in Nederland veel geschreven. Opeens kon alles gezegd worden, moesten spanningen onder ogen worden gezien en werden conflicten blootgelegd. En dat laatste is ook terecht. Het kunnen benoemen van conflicten is een fundamenteel kenmerk van een vitale democratie - een ethos dat in het licht van de toenemende diversiteit steeds belangrijker zal worden. Ina ter Avest, Ton van Prooijen, Irena Rosenthal, Regien Smit en Jan van der Stoep, allen als onderzoeker verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam, hebben in deze bundel de onvermijdelijkheid en productieve rol van conflicten in de samenleving onder de loep genomen, elk vanuit hun eigen discipline. Het moet bij de integratiepolitiek volgens hen niet primair gaan om de vraag onder welke voorwaarden het mogelijk is om vreedzaam samen te leven met mensen met verschillende visies op het leven en met verschillende etnische achtergronden. Belangrijker is de vraag of en zo ja hoe er regulerend moet worden opgetreden wanneer zich conflicten voordoen. Of sterker nog: of en zo ja hoe contrasterende visies of belangen tot conflict gemáákt moeten worden opdat mensen - zich bewust van de gemeenschappelijke betrokkenheid - verder kunnen werken aan het creëren van sociale cohesie in de samenleving. Dat inzichten vanuit religies, godsdiensten en levensbeschouwingen kunnen botsen, is een punt dat de huidige erfgenamen van de verzuiling gemakshalve soms lijken te vergeten. Terecht hebben radicaal seculiere denkers dat de afgelopen jaren over het voetlicht gebracht. We kunnen en willen niet terug naar de verzuilde samenleving met de schijnbare stabiliteit van een voorgegeven ordening. De verzuiling heeft ruimte gegeven aan het verschil door het op te sluiten in afzonderlijke zuilen. We ontkomen er niet aan steeds weer nieuwe ruimten te scheppen voor al die diverse 'membership groups' in de samenleving. In die publieke ruimte onderhandelen mensen, burgers, over nieuwe vormen om pijn die met het conflict gepaard gaat, een plaats te geven. Hierbij dient zich telkens de vraag aan, wat de moeite waard is om aan vast te houden en wat (te) pijnlijk is om los te laten. Gereguleerde ontmoetingen kunnen deze pijn verzachten en soms al te hevige conflicten pacificeren. Tegelijk is niet elk conflict oplosbaar. Samen leven heeft ruimte(n) nodig om te botsen.